Nu de zalen van de universiteit weer beschikbaar zijn keert ook de cursus “Het gevoelsleven van dieren en onze ethiek ten opzichte van dieren” weer terug in fysieke vorm op zaterdagen 25 juni en 2 juli in Amsterdam. Het is voor het eerst sinds de pandemie begon dat we de tweede cursusdag, over dierethiek, weer fysiek kunnen organisere. Deze dag, over de verschillende stromingen in de dierethiek en de discussie daarover met de deelnemers, was namelijk lastig om online te organiseren. We zijn blij dat we deze cursusdag nu eindelijk weer fysiek kunnen aanbieden.
Wat voor gevoelens en emoties hebben andere dieren dan mensen? Kúnnen ze eigenlijk wel iets voelen en ervaren, hebben ze een bewustzijn? Dit boeiende vraagstuk staat al lange tijd in de belangstelling van wetenschappers en filosofen. De aanwezigheid of niet van bewustzijn en een gevoelsleven bij dieren heeft ook gevolgen voor onze dierethiek, de manier waarop wij mensen met deze dieren om zouden moeten gaan. Hoe moeten we onze mededieren behandelen als we weten dat ze net als wij voelende wezens zijn? Wat zijn de verschillende posities die er bestaan over onze morele relatie met andere dieren? Zijn sommige dieren moreel belangrijker dan andere? In deze 2-daagse cursus op zaterdagen 25 juni en 2 juli zal psycholoog en filosoof dr. Esteban Rivas de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek naar de gevoelens en emoties van dieren presenteren en behandelt hij de verschillende posities en stromingen binnen de dierethiek. De cursus is daarmee een geschikte introductie voor iedereen die meer wil weten over het bewustzijn en gevoelsleven van dieren en over de verschillende morele posities ten opzichte van onze mededieren. De cursus bestaat uit de volgende 2 cursusdagen, die ook afzonderlijk te volgen zijn.
Cursusdag 1: Bewustzijn, gevoelens en emoties bij dieren. Zaterdag 25 juni 2022.
Onderwerpen: Behandeling van het onderzoek van Rivas naar aangeleerde emotie-gebaren bij chimpansees en gorilla’s. Definitie en kenmerken van bewustzijn. Het anlogiepostulaat. Geschiedenis van het denken van mensenover bewustzijn bij dieren. Antropomorfisme, antroponegatie en antropofobie. Gevoelens, emoties en hersenen: Inleiding tot de affectieve neurowetenschap. Empathie bij dieren: emotionele besmetting, gerichte hulp, verzoening en troost. Rouw bij dieren. Speelsheid en plezier. Verdere gevoelens en emoties bij dieren: trauma’s, jaloezie, trots, schaamte, schuldgevoel, dankbaarheid, wraak, etc. Veranderde bewustzijnstoestanden bij dieren: dromen en onder invloed zijn van drugs.
Omschrijving: Tijdens deze cursusdag gaat dr. Esteban Rivas in op de vraag of andere dieren net als mensen bewustzijn hebben, dat wil zeggen het vermogen om positieve en negatieve dingen te beleven en te ervaren, zoals pijn en plezier. Zijn dieren robotten zonder beleving of ervaren dieren sensaties en andere zaken net als wij bewust? De Franse filosoof René Descartes beweerde dat dieren geen bewustzijn konden bezitten. Ook het behaviorisme binnen de psychologie leidde ertoe dat het onderwerp bewustzijn taboe werd verklaard. Ook hedentendage zijn er nog denkers die geen bewustzijn toeschrijven aan dieren, vaak op grond van afwezigheid van ‘hogere’ cognitieve vermogens en taal. Daartegenover staan posities die de aanwezigheid van bewustzijn beargumenteren op grond van de analogieredenering en nauwkeurige studie van het zenuwstelsel en het gedrag van dieren. Zo zal Rivas de affectieve neurowetenschap van Jaak Panksepp behandelen, waaruit blijkt dat we met andere dieren een aantal hersenstructuren en neurochemie voor dezelfdeemotionele systemen delen, zoals angst, agressie, sexuele lust, zorg en affectie, verdriet en speelsheid. Welke rol speelt het hormoon oxytocine bij het sociale gedrag van dieren? Rivas zal ook zijn eigen onderzoek behandelen naar het gebruik van emotie-gebaren door grote mensapen. Daarnaast zal er worden ingegaan op de concrete emoties van honden en allerlei andere dieren. Wat voor gevoelens en emoties kennen ze? Plezier, pijn, jaloezie, schuldgevoel, dankbaarheid? En zien we bij dieren ook gevoelens als trots, schaamte of wraak? Welke dieren lijken te rouwen om overleden soortgenoten? Kunnen ratten, honden en apen lachen en hebben ze humor? Kunnen dieren trauma’s oplopen? Hebben dieren ook een empathisch gevoel voor de ander? We zullen ingaan op emotionele besmetting en de vele recente studies naar besmettelijk geeuwen tussen dieren onderling. Ook kijken we naar verzoening en troost bij dieren en vormen van gerichte hulp aan een ander in nood. Spelen spiegelneuronen een rol bij empathie? En wat voor overeenkomsten bestaan er tussen mensen en andere dieren wat betreft het hebben van veranderde bewustzijnstoestanden, zoals dromen en het onder invloed zijn van psychofarmaca en drugs?
Cursusdag 2: Inleiding tot de dierethiek. Zaterdag 2 juli 2022.
Onderwerpen: Geschiedenis moreel denken over dieren. Utilisme: Peter Singer en dierenbevrijding. Deontologie: Tom Regan en dierenrechten. Bewustzijn als kriterium voor gelijkheid: egalitarisme en abolitionisme. De mens als moreel belangrijkste wezen. Feministische zorg dierethiek. Biocentrisme of Deep ecology. Het Great Ape Project en het Nonhuman Rights Project.
Omschrijving: Tijdens deze cursusdag zal dr. Rivas een overzicht geven van de belangrijkste stromingen op het gebied van de dierethiek. Na een korte uiteenzetting over filosofie en ethiek en een bespreking van de geschiedenis van het morele denken over dieren komen de belangrijkste hedendaagse filosofen aan bod. Peter Singer met zijn utilistische ethiek gericht op dierenbevrijding. Tom Regan die vanuit de deontologische ethiek pleit voor dierenrechten. Filosofen die de aanwezigheid van bewustzijn als voldoende voorwaarde voor morele consideratie zien en een egalitarisme tussen dieren en een abolitionisme van al het diergebruik voorstaan, zoals Gary Francione. Filosofen die een moreel onderscheid maken tussen mensen en andere dieren op grond van het menselijk taalvermogen, zoals Peter Carruthers. De feministische dierethiek die met de begrippen zorg en dialoog naar dieren kijkt. En het biocentrisme en de deep ecology, waar mensen en andere dieren onderdeel zijn van de biosfeer. Vragen die hierbij behandeld zullen worden zijn o.a.: Is het hebben van zelfbewustzijn van belang voor de manier waarop een dier behandeld dient te worden? Zijn sommige dieren vervangbaar? Wanneer is er sprake van speciesisme of soortisme, discriminatie op grond van soort? Wat zijn de argumenten voor gelijkheid tussen alle dieren? Hebben alle levende wezens een inherente waarde? Wat moet je doen als je in een reddingsboot zit met 3 andere mensen en 1 hond en eentje moet overboord omdat de boot dreigt te zinken? Tenslotte worden ook de recente projecten behandeld om sommige, meer op mensen lijkende dieren zoals mensapen, dolfijnen en olifanten gelijke rechten te geven: het Great Ape Project en het Nonhuman Rights Project. Is dat wel de juiste benadering? Zijn we dan niet alsnog bezig alle dieren langs de menselijke meetlat te leggen? En in hoeverre is intelligentie wel een moreel relevant vermogen? De deelnemers aan deze cursusdag kunnen vantevoren hun morele dilemma’s of vraagstukken toesturen waar zij mee in aanraking komen of vragen over hebben. Deze dilemma’s gaan dan gezamenlijk besproken worden waarbij we de verschillende stromingen uit de dierethiek zullen toepassen op de dilemma’s.
Voor wie? Deze cursus is bedoeld voor alle mensen die hun kennis willen vergroten over het bewustzijn, de gevoelens en emoties van honden en allerlei andere dieren, en die meer kennis willen verkrijgen en willen nadenken over dierethiek. Daarnaast is de cursus ook zeer geschikt voor mensen die professioneel met dieren werken en voor studenten van verschillende opleidingen. Een specifieke vooropleiding is niet vereist. Alle deelnemers krijgen na afloop een persoonlijk certificaat van deelname. Cursisten die alleen 1 cursusdag volgen krijgen een deelcertificaat.
Voertaal: De voertaal tijdens de cursus is Nederlands. Wel is het handig als men passief Engels kan begrijpen, aangezien niet alle filmpjes die zullen worden getoond ondertiteld zijn.
Kosten. Deelname aan de volledige cursus kost 130 euro. Deze cursus wordt een paar keer jaar georganiseerd. Men kan dan ook alleen deelnemen aan 1 van de 2 cursusdagen en de ontbrekende cursusdag later in het jaar volgen. Deelname aan een afzonderlijke cursusdag kost 65 euro. Dit onderwijs is BTWvrij.
Korting voor mensen met minder draagkracht. Voor mensen met minder draagkracht, dat wil zeggen, mensen die moeten rondkomen van een inkomen rond het sociale minimum, bestaat er een speciale korting. Men betaalt dan 40 euro voor de volledige cursus of 20 euro per afzonderlijke cursusdag.
Data en tijden. De cursus bestaat uit twee zaterdagen: 25 juni en 2 juli 2022. Elke cursusdag begint om 11.30 en eindigt om 16.30 uur. De cursus wordt zonder lunch gegeven.
Locatie: Hoofdgebouw universiteit, De Boelelaan 1105 te Amsterdam. Deze locatie is goed te bereiken met auto en openbaar vervoer. Gratis parkeren is mogelijk op de Gustav Mahlerlaan en de A.J. Ernstlaan. Hulphonden zijn toegestaan in het gebouw.
Coronamaatregelen. De pandemie is nog niet voorbij, dus ook wij willen nog voorzichtigheid betrachten. Dat betekent dat wij aan de deelnemers zullen vragen zich te houden aan de basisregels (thuisblijven bij klachten, geen handen schudden, vaak de handen wassen, e.d.). Daarnaast zullen we tijdens de cursus het advies van de overheid volgen om nog steeds 1,5 meter afstand te houden. Het dragen van een mondkapje is niet nodig, tenzij men dat zelf liever wil dragen. Ook zal er niet gewerkt worden met een coronatoegangsbewijs. Tenslotte wordt iedereen gevraagd om zich vriendelijk en respectvol naar elkaar te gedragen en rekening te houden met elkaar.
Maximaal aantal deelnemers. Aangezien we de 1,5 meter afstand nog zullen aanhouden, geldt er voor deze cursus een maximum van 20 personen. De cursus zal worden gegeven in een collegezaal waar normaal 60 mensen in kunnen. Door een maximum van 20 mensen in te stellen kan iedereen een zitplaats hebben en toch 1,5 meter afstand van elkaar houden. Mensen uit hetzelfde huishouden hoeven natuurlijk geen afstand van elkaar te houden.
Aanmelden: U kunt zich eenvoudig opgeven door een emailbericht te sturen naar estebanyes@gmail.com of door onderstaand formulier in te vullen en te verzenden. U krijgt dan een emailbericht toegestuurd met daarin alle praktische details en een factuur voor Uw administratie.
Wilt U deze cursus liever online volgen? Dat kan alleen voor het onderdeel over het gevoelsleven van dieren (cursusdag 1). Daarover wordt een online cursus georganiseerd in de vorm van 2 Zoom bijeenkomsten op dinsdag 28 juni en donderdag 30 juni. Klik hier voor alle informatie over deze online cursus.
Eerdere deelnemers aan deze cursus waren: mensen die samenleven met 1 of meerdere dieren; dierenartsen en paraveterinairen; medewerkers van Dierenbescherming, WereldNatuurFonds en andere dierenorganisaties; mensen van de “dierenpolitie”; studenten psychologie, biologie, filosofie, biotechnologie, Animal Sciences en Dier(gezondheid) en Management; honden-, katten- en andere dierengedragstherapeuten; eigenaren en medewerkers van hondenscholen; medewerkers van hondenuitlaatservices; milieu adviseurs; medewerkers dierentuinen; medewerkers dierenopvangcentra en dierenasiels; omnivoren, vegetariërs en veganisten.
Eerdere deelnemers over deze cursus:
“Heel erg bedankt voor de interessante en plezierige cursus. Vond de interactie ook heel fijn.”
“Ik heb enorm genoten van je cursus!”
“Vond het zeer geslaagd. Onverwacht en inspirerend.”
“Meer weten over het gevoelsleven van dieren? Dan wordt deze cursus warm aanbevolen!”
“Boeiende spreker met een heel aangename stem. Dit is wel een aanrader… het zet je tot nadenken.”
“Ben jou zo dankbaar voor de cursus en de wijsheid die je overdraagt, je laat me zo nadenken, echt heel bijzonder.”
“Wat mij betreft een ‘must’ voor iedereen die (al is het zijdelings) werkt met dieren of anderszins verantwoordelijk is voor het welzijn van dieren.”
Wat voor gevoelens en emoties hebben andere dieren dan mensen? Kúnnen ze eigenlijk wel iets voelen en ervaren, hebben ze een bewustzijn? Dit boeiende vraagstuk staat al lange tijd in de belangstelling van wetenschappers en filosofen. De aanwezigheid of niet van bewustzijn en een gevoelsleven bij dieren heeft ook gevolgen voor onze dierethiek, de manier waarop wij mensen met deze dieren om zouden moeten gaan. In deze 2-daagse cursus op zaterdagen 21 en 28 november 2020 zal psycholoog en filosoof dr. Esteban Rivas de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek naar de gevoelens en emoties van dieren presenteren en behandelt hij de verschillende posities en stromingen binnen de dierethiek. De cursus is daarmee een geschikte introductie voor iedereen die meer wil weten over het bewustzijn en gevoelsleven van dieren en over de verschillende morele posities ten opzichte van onze mededieren. De cursus bestaat uit de volgende 2 cursusdagen, die ook afzonderlijk te volgen zijn.
Omschrijving: Tijdens deze cursusdag gaat dr. Esteban Rivas in op de vraag of andere dieren net als mensen bewustzijn hebben, dat wil zeggen het vermogen om positieve en negatieve dingen te beleven en te ervaren, zoals pijn en plezier. Zijn dieren robotten zonder beleving of ervaren dieren sensaties en andere zaken net als wij bewust? De Franse filosoof René Descartes beweerde dat dieren geen bewustzijn konden bezitten. Ook het behaviorisme binnen de psychologie leidde ertoe dat het onderwerp bewustzijn taboe werd verklaard. Ook hedentendage zijn er nog denkers die geen bewustzijn toeschrijven aan dieren, vaak op grond van afwezigheid van ‘hogere’ cognitieve vermogens en taal. Daartegenover staan posities die de aanwezigheid van bewustzijn beargumenteren op grond van de analogieredenering en nauwkeurige studie van het zenuwstelsel en het gedrag van dieren. Zo zal Rivas de affectieve neurowetenschap van Jaak Panksepp behandelen, waaruit blijkt dat we met andere dieren een aantal hersenstructuren en neurochemie voor dezelfde emotionele systemen delen, zoals angst, agressie, sexuele lust, zorg en affectie, verdriet en speelsheid. En welke rol speelt het hormoon oxytocine bij het sociale gedrag van dieren? Rivas zal ook zijn eigen onderzoek behandelen naar het gebruik van emotie-gebaren door grote mensapen. Daarnaast zal er worden ingegaan op de concrete emoties van honden en allerlei andere dieren. Wat voor emoties kennen ze? Plezier, pijn, jaloezie, schuldgevoel, dankbaarheid? En zien we bij dieren ook gevoelens als trots, schaamte of wraak? Welke dieren lijken te rouwen om overleden soortgenoten? Kunnen ratten, honden en apen lachen en hebben ze humor? Kunnen dieren trauma’s oplopen? Hebben dieren ook een empathisch gevoel voor de ander? We zullen ingaan op emotionele besmetting en de vele recente studies naar besmettelijk geeuwen tussen dieren onderling. Ook kijken we naar verzoening en troost bij dieren en vormen van gerichte hulp aan een ander in nood. Spelen spiegelneuronen een rol bij empathie? En wat voor overeenkomsten bestaan er tussen mensen en andere dieren wat betreft het hebben van veranderde bewustzijnstoestanden, zoals dromen en het onder invloed zijn van psychofarmaca en drugs?
Omschrijving: Tijdens deze cursusdag zal dr. Rivas een overzicht geven van de belangrijkste stromingen op het gebied van de dierethiek. Na een korte uiteenzetting over filosofie en ethiek en een bespreking van de geschiedenis van het morele denken over dieren komen de belangrijkste hedendaagse filosofen aan bod. Peter Singer met zijn utilistische ethiek gericht op dierenbevrijding. Tom Regan die vanuit de deontologische ethiek pleit voor dierenrechten. Filosofen die de aanwezigheid van bewustzijn als voldoende voorwaarde voor morele consideratie zien en een egalitarisme tussen dieren en een abolitionisme van al het diergebruik voorstaan, zoals Gary Francione. Filosofen die een moreel onderscheid maken tussen mensen en andere dieren op grond van het menselijk taalvermogen, zoals Peter Carruthers. De feministische dierethiek die met de begrippen zorg en dialoog naar dieren kijkt. En het biocentrisme en de deep ecology, waar mensen en andere dieren onderdeel zijn van de biosfeer. Vragen die hierbij behandeld zullen worden zijn o.a.: Is het hebben van zelfbewustzijn van belang voor de manier waarop een dier behandeld dient te worden? Zijn sommige dieren vervangbaar? Wanneer is er sprake van speciesisme of soortisme, discriminatie op grond van soort? Wat zijn de argumenten voor gelijkheid tussen alle dieren? Hebben alle levende wezens een inherente waarde? Wat moet je doen als je in een reddingsboot zit met 3 andere mensen en 1 hond en eentje moet overboord omdat de boot dreigt te zinken? Tenslotte worden ook nog de recente projecten behandeld om sommige, meer op mensen lijkende dieren zoals mensapen, dolfijnen en olifanten gelijke rechten te geven, zoals het Great Ape Project en het Nonhuman Rights Project. Is dat wel de juiste benadering? Zijn we dan niet alsnog bezig alle dieren langs de menselijke meetlat te leggen? En in hoeverre is intelligentie wel een moreel relevant vermogen? De deelnemers aan deze cursusdag kunnen vantevoren hun morele dilemma’s of vraagstukken toesturen waar zij mee in aanraking komen of vragen over hebben. Deze dilemma’s gaan dan gezamenlijk besproken worden waarbij we de verschillende stromingen uit de dierethiek zullen toepassen op de dilemma’s.
Maatregelen i.v.m. de corona crisis: In verband met de crisis rondom het corona virus worden de ontwikkelingen goed bijgehouden en zullen we ons houden aan de officiële maatregelen die de regering afkondigt. Er is een mogelijkheid dat er ook deze herfst nog geen evenementen kunnen worden georganiseerd en dat de universiteit nog gesloten is. In dat geval zal de cursus worden verplaatst naar het Winterprogramma 2021 en geldt Uw betaling als een voucher of tegoedbon voor deelname aan de cursus op een toekomstige datum. Daarnaast is er de mogelijkheid dat evenementen deze herfst wel kunnen doorgaan, maar dat we ons dan nog wel moeten houden aan maatregelen zoals het minimaal 1,5 meter afstand houden van elkaar. Dan zal de cursus wel doorgaan, maar zullen we een collegezaal gebruiken die groot genoeg is om wel 2 meter of meer afstand van elkaar te kunnen houden. U zult tezijnertijd ingelicht worden van de stand van zaken ruim voor aanvang van de cursus.
Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap 